Stratejik planlama nedir? Stratejik planın temel bileşenleri nelerdir? “Vizyon” ve “misyon” kavramları nasıl olmalıdır? İyi bir stratejik plan için yukarıda ki soruların iyi anlaşılması ve cevaplandırılması gerekmektedir. Makale bu soruları cevap aramaktadır. [i.a.]
Sunduğu olanaklarla stratejik yönetim yaklaşımının temel aracı olan stratejik planlama, kuruluşun kendisine ve ulaşmayı arzu ettiği duruma ilişkin tanımlarını, bu duruma ulaşmada kat edeceği aşamaları ve bu yöndeki adımlarının sonuçlarını izlemedeki temel kıstaslarını belirlemesidir.
Önceki tanıma paralel olarak, “Stratejik planlama, bir kuruluşun ne olduğunu, neler yaptığını ve bu yaptıklarını niçin yaptığını belirleyen ve bunların ortaya konmasına rehberlik eden temel karar ve eylemleri, disiplinli bir şekilde ortaya koymasıdır” şeklinde bir tanımlama yapmak mümkündür.
Stratejik Planın Temel Bileşenleri
Bu tanımlar çerçevesinde ele alındığında, stratejik planlamanın ana bileşenleri şu şekilde sıralanabilir:
1.Dışsal Koşulların Analizi: Çevre analizi olarak da adlandırılan bu başlık altında, kuruluşun etkinlik gösterdiği çevrede meydana gelen yerel ya da küresel düzeydeki gelişmeler, kuruluş için olası fırsat ya da tehditler oluşturması bağlamında mercek altına alınmalıdır. Bu bağlamda, politik, ekonomik, sosyal, teknolojik ve sektörel çerçevede kuruluşu ilgilendiren unsurlar, etki düzeyleri dikkate alınarak incelenmelidir.
2.İçsel Yeterliliklerin Analizi: Bu analiz kapsamında kuruluşun, mali, fiziksel ve beşeri olanaklarının bir dökümü yapılmalı ve rekabet açısından kuruluşa avantaj/dezavantaj sağlayan temel faktörler belirlenmeye çalışılmalıdır. Kuruluşun kaynaklarının yanı sıra, yönetim ve üretim süreçleri ile kurumun geçmişten bugüne performansı da bu başlık altında ele alınabilir.
3.Örgüt Düzeyinde Vizyonun Tanımlanması: Vizyon, kuruluşun uzun vadede ulaşmayı arzuladığı durumun tanımlanmasıdır. Vizyon bildirimleri, bir süreci ve bileşenlerini değil, ulaşılması arzu edilen noktayı tarif etmektedir.
Kuruluş gelecekte alacağı konumu, yerel ya da uluslararası düzlemde elde edilen bir piyasa hakimiyeti, gelinecek büyüklük ya da edinilecek saygınlık şeklinde tanımlayabilir. Bu tanımlama sürecinde şu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:
- Vizyon bildirimleri doğrudan örgütsel düzeyde etkinliğin artırılmasına yönelik bildirimler değildir.
- Vizyon bildirimleri kısa ve akılda kalıcı ifadeler olmalıdır.
- Geçmişte ve bugün alınmış kararların ve yürütülmüş eylemlerin düzeyinden daha ileride, daha yüksek bir yeri tarif etmelidir.
- İlham verici nitelikte olmalıdır.
- Örgütsel dönüşümün yönüne açıklık getirmelidir.
- Kuruluş çalışanlarının tümü tarafından sahiplenilmeli, özellikle başlıca karar alıcılarca benimsenmelidir.
- Vizyonun örgüt düzeyindeki karar ve uygulamalarda yol gösterici niteliğinden dolayı, ortaya konması sürecinde yoğun çaba sarf edilmeli, tartışmalar büyük bir dikkat ve titizlikle yapılmalıdır.
Bu aşamada, vizyon bildiriminin yanı sıra, misyonunun yeniden tanımlanması yapılabilir. Misyon, kuruluşun temel ve genel anlamdaki üst amacının ya da var olma nedeninin ifadesidir.
Kuruluşun misyon bildirimi şu nitelikleri taşımalıdır
- Misyon bildirimi, orta vadede bir dönemi kapsamalıdır. Kuruluşun hedeflerini, stratejilerini, örtülü bir şekilde içinde barındırmalıdır.
- Kuruluşun başlıca yönelimlerine açıklık kazandıracak nitelikte olmalı ve kuruluşun varlık nedenini sunabilmelidir.
- Kuruluşun temel faaliyetlerini açıklamalı, bulunduğu sektör içinde doldurduğu boşluğu tarif etmelidir.
- Kuruluş, ortaya koyduğu misyonu yerine getirecek niyete ve kapasiteye sahip olmalıdır.
4.Amaçların Tanımlanması: Amaçlar, kuruluşun söz konusu plan dönemi içinde, yani orta vadede ulaşmayı arzuladığı sonuçlardır. Kuruluşun büyüklüğüne ve çalışma alanlarının genişliğine bağlı olarak, sayıları genellikle 3-10 arası değişmekte olan amaçlar, plan dönemi içinde örgütün faaliyetlerini hangi alanlarda yoğunlaştıracağını da ortaya koymalıdır. Amaçlar çoğunlukla, her bir amaç altına yerleştirilen sayısal hedeflerle desteklenmelidir.
5.Performans Göstergelerinin Belirlenmesi: Planda yer alan amaçlara yahut hedeflere yönelik olarak ortaya konan performans göstergeleri, söz konusu amaç ya da hedefe ne ölçüde ulaşıldığının izlenmesine olanak sağlayan kıstaslardır. Bu kıstasların sayısal olması ve süre, kalite, miktar, kârlılık, büyüme gibi somut göstergelere karşılık gelmesi gerekmektedir.
6.Uygulama (Eylem) Planlarının Yapılması: Bu aşamada, her bir amaca ya da hedefe ulaşmaya yönelik olarak kısa vadede gerçekleştirilmesi gereken proje ve faaliyetler belirlenmelidir. Bu aşamada, bu proje ve faaliyetlerin ne zaman, kimler tarafından ve ne kadar bir maliyetle yürütüleceği de ortaya konulmalıdır.
7.İzleme ve Değerlendirme Çerçevesinin Çizilmesi: Plan ne kadar nitelikli olursa olsun, uygulanmadığı sürece örgüte herhangi bir katkısı olmayacaktır. Bu nedenle, her bir planlama sürecinin sonunda, söz konusu planın uygulanmasında karşılaşılabilecek olası darboğazların giderilmesine, plan kapsamında gerçekleşme düzeylerinin izlenmesine ve sistematik bir biçimde analiz edilmesine yönelik bir çerçeve oluşturulmalıdır. Bu kapsamda, iç mevzuatta birtakım düzenlemelere gidilmesinin yanı sıra, bilgi teknolojilerinin sağladığı olanaklardan da yararlanılabilir.